Rozdzielność majątkowa między małżonkami charakteryzuje się istnieniem dwóch osobnych mas majątkowych i brakiem wspólności. Taka sytuacji rodzi pytanie o podatkowe skutki rozdzielności majątkowej, w aspekcie korzystania ze wspólnego rachunku bankowego.
Podatkowe skutki rozdzielności majątkowej
Analizując przedstawiony problem pod kątem przepisów podatkowych, należy zwrócić uwagę na treść art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy o PIT. Przepis ten podaje, że przepisów tej ustawy nie stosuje się do świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny, o których mowa w art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, objętych wspólnością majątkową małżeńską.
Z literalnego brzmienia powołanego przepisu wynika zatem, że wyłączeniu spod działania przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych podlegają wyłącznie świadczenia na zaspokojenie potrzeb rodziny, o których mowa w art. 27 kro, objęte wspólnością majątkową małżeńską. Stosownie do art. 27 kro oboje małżonkowie obowiązani są, każde według swych sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.
Obowiązek ten – jako wynikający z przepisu powszechnie obowiązującego – powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa i gaśnie z chwilą jego ustania, orzeczenia separacji lub unieważnienia. Rodzaj i zakres potrzeb, które powinny zostać zaspokojone, zależą od uzasadnionych indywidualnych okoliczności dotyczących każdego z członków rodziny.
Trzeba zatem podkreślić, że obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny powstaje zarówno w małżeństwach w ustroju wspólności małżeńskiej, jak i w małżeństwach w ustroju rozdzielności.
Analizując powyższe, należy stwierdzić, że możliwość skorzystania z wyłączenia określonego w art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych uzależniona jest od łącznego spełnienia wszystkich zawartych w tym przepisie przesłanek, a mianowicie:
- przyznane świadczenie musi być przeznaczone na zaspokojenie potrzeb rodziny,
- potrzeby rodziny muszą być zgodne z określonymi w art. 27 kro,
- świadczenie musi być objęte wspólnością majątkową małżeńską.
W konsekwencji w ustroju rozdzielności małżeńskiej uzyskiwanie od drugiego małżonka świadczeń na zaspokajanie potrzeb rodziny stanowi przychód z innych źródeł określony w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT. Tak uzyskany przychód małżonek zobowiązany jest wykazać w zeznaniu podatkowym składanym za rok, w którym doszło do wypłaty ww. świadczeń oraz opodatkować na zasadach ogólnych, tj. według skali podatkowej.
Ponadto jak wskazał NSA w wyroku z 15 grudnia 2020 roku (II FSK 2239/18), dla powstania ww. przychodu nie ma znaczenia fakt, że środki te zostały opodatkowane na poprzednim etapie (np. podatek od najmu czy też podatek od wynagrodzenia ze stosunku pracy). Źródło finansowania tych świadczeń nie ma znaczenia dla uznania ich za podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Problematyczny przypadek korzystania ze środków znajdujących się na wspólnym koncie
Nie stanowi przeszkody, aby małżonkowie w ustroju rozdzielności gromadzili swoje środki na wspólnym rachunku bankowym. Jednak w tym zakresie należy mieć na uwadze specyfikę posiadania wspólnego rachunku.
Otóż zgodnie z art. 50 ust. 1 ustawy Prawo bankowe posiadacz rachunku bankowego dysponuje swobodnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. Możliwe jest współposiadanie rachunku bankowego. Przy określaniu, komu przysługuje wierzytelność o zwrot kwoty wpłaconej na rachunek bankowy, istotne jest, kto dokonywał wpłaty, czyli czyją własność stanowiły one przed ich wpłaceniem, gdyż z faktu dokonania wpłaty przez daną osobę wynika domniemanie faktyczne, że środki te należały do osoby dokonującej wpłaty.
W świetle powyższego należy stwierdzić, że posiadanie wspólnego rachunku bankowego nie przesądza o własności środków zgromadzonych na tym rachunku. Z tego też względu, jeżeli oboje małżonkowie mają wspólny rachunek bankowy, natomiast środki wpłaca tylko jedno z nich, to właściciel tychże środków nie ulega zmianie. Samo dokonanie wpłaty pieniędzy na wspólny rachunek bankowy przez jednego z jego posiadaczy (współwłaściciela) bez zawierania umowy darowizny czy chociażby działania w celu dokonania nieodpłatnego przysporzenia w majątku tego posiadacza nie skutkuje dla drugiego współposiadacza automatycznym nabyciem tych środków pieniężnych.
Przykład 1.
Pan Mariusz i pani Karolina są małżeństwem w ustroju rozdzielności majątkowej. Małżonkowie mają wspólne konto bankowe, na które środki wpłaca wyłącznie pani Karolina. Pan Mariusz korzysta z tego konta i pobiera środki na zaspokajanie potrzeb rodziny. Czy po stronie mężczyzny powstaje przychód podatkowy?
Chociaż konto bankowe jest wspólne, to jednak środki tam zgromadzone stanowią wyłączną własność pani Karoliny. Pobieranie przez pana Mariusza świadczeń na zaspokajanie potrzeb rodziny stanowi przychód z innych źródeł podlegający opodatkowaniu podatkiem PIT.
Podobne wnioski można też wyprowadzić, jeżeli chodzi o przypadek dotyczący darowizny między małżonkami w ustroju rozdzielności majątkowej. W interpretacji indywidualnej z 9 marca 2023 roku (0111-KDIB2-2.4015.9.2023.2.MM) Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej wskazał, że posiadanie wspólnego rachunku bankowego nie przesądza o własności środków znajdujących się na tym rachunku. Tym samym jedynie zawarcie umowy darowizny lub faktyczne przekazanie środków finansowych w celu wzbogacenia się drugiego małżonka wiązałoby się z koniecznością dokonania – dla celów zachowania zwolnienia z opodatkowania – zgłoszenia otrzymania darowizny przekraczającej kwotę wolną od podatku, na formularzu SD-Z2 w terminie ustawowym.
Przykład 2.
Pan Mariusz i pani Karolina są małżeństwem w ustroju rozdzielności majątkowej. Małżonkowie mają wspólne konto bankowe, na które środki wpłaca wyłącznie pani Karolina. Pan Mariusz pobrał z konta i przekazał przelewem na swój rachunek prywatny 50 000 zł celem zakupu do swojego majątku prywatnego samochodu osobowego. Jakie skutki podatkowe wywoła ta czynność?
Jeżeli pani Karolina wyraziła zgodę na pobranie środków z rachunku bankowego, to mamy do czynienia z umową darowizny. Środki zostały bowiem przesunięte z majątku osobistego jednego z małżonków do majątku osobistego drugiego. Okoliczność posiadania wspólnego rachunku bankowego pozostaje bez wpływu na kwestie własności znajdujących się na nim środków. Pan Mariusz zwolni się jednak od obowiązku zapłaty podatku od darowizny, jeżeli w terminie 6 miesięcy, licząc od dnia przelewu bankowego, zgłosi fakt otrzymania darowizny poprzez formularz SD-Z2. W konsekwencji tak długo, jak umowa darowizny nie zostanie zawarta (czyli przedmiot darowizny nie zostanie faktycznie wydany – co oznacza, że środki finansowe znajdujące się na wspólnym rachunku bankowym małżonków nie staną się własnością tylko jednego z nich), brakuje podstaw do zastosowania przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Podsumowując, istniejąca między małżonkami rozdzielność majątkowa w sposób istotny wpływa na sferę obowiązków podatkowych. Wszelkie przesunięcia majątkowe pomiędzy małżonkami muszą być analizowane pod kątem regulacji ustawy o PIT oraz ustawy o podatku od spadków i darowizn. Na skutki podatkowe nie wpływa fakt przechowywania środków na wspólnym rachunku bankowym małżonków.
